زیستنا: از مدت‌ها پیش افراد مختلفی از مدیران بهداشت جهانی تا متخصصان به لزوم توجه به عدالت در واکسیناسیون کووید-۱۹ اشاره کرده بودند. درواقع بدون واکسیناسیون گسترده در سراسر جهان فرصت تکثیر و در نتیجه فرصت جهش و ایجاد سویه‌های جدید برای ویروس فراهم می‌شود. نابرابری در واکسیناسیون در مناطق کم برخوردار از واکسن سبب ظهور سویه‌هایی می‌شود که نه‌تنها سبب مرگ‌ومیر در همان کشورها شود بلکه حتی شاید تمامی تلاش‌های کشورهای ثروتمند در واکسیناسیون بی‌اثر شود. این صحبت‌ها تاکنون بیشتر متکی به اصول شناخته شده علمی بودند اما به‌تازگی گروهی از دانشمندان با مدل‌سازی دقیق پیامدهای این نابرابری را مشخص کرده‌اند. نتایج این بررسی‌ها در ژورنال SCIENCE منتشر شده است و می‌تواند تلنگری به سیاستمداران در جهان برای توجه به این نکته باشد که در جهان امروزی ایمنی یا برای همه وجود دارد یا برای هیچ‌کس.
به گزارش زیستنا به نقل از EurekAlert، تاکنون تخصیص واکسن کووید-۱۹ بین کشورها گرایش بسیار ملی‌گرایانه داشته است و کشورهایی در حال انبار کردن واکسن‌ها هستند تا فراتر از توزیع عادلانه واکسن، دسترسی شهروندان خود به واکسن‌ها در اولویت قرار دهند؛ اما بر اساس مطالعه دانشگاه پرینستون و دانشگاه مک گیل که در۱۷ اوت در مجله SCIENCE منتشر شد، ملی‌گرایی شدید در واکسن ممکن است بسیار بر خط سیر جهانی تعداد موارد کووید-۱۹ تأثیر بگذارد و ظهور احتمالی سویه‌های جدید را افزایش دهد.
کارولین واگنر (Caroline Wagner) یکی از نویسندگان نخست این مقاله و استادیار زیست مهندسی در دانشگاه مک گیل گفت: «کشورهای خاصی مانند پرو و آفریقای جنوبی که شیوع شدید کووید-۱۹ داشته‌اند تعداد کمی واکسن دریافت کرده‌اند، درحالی‌که دوزهای بسیاری به کشورهایی رفته است که از نظر میزان مرگ‌ومیر یا نابسامانی اقتصادی تأثیرات نسبتاً اندکی از همه‌گیری جهانی را تجربه کرده‌اند.» کارولین واگنر پیش‌تر به‌عنوان همکار تحقیقاتی پسادکتری در انستیتو محیطی مراتع مرتفع (High Meadows Environmental Institute) به‌اختصار HMEI در پرینستون فعالیت می‌کرد.
چادی سعد-روی (Chadi Saad-Roy)، از دانشجویان تحصیلات تکمیلی اکولوژی و زیست‌شناسی تکاملی پرینستون و انستیتو ژنومیک یکپارچه Lewis-Sigler گفت: «همان‌گونه که انتظار می‌رفت، شاهد کاهش بسیاری در تعداد موارد ابتلا در بسیاری از مناطق با دسترسی بالا به واکسن بودیم، اما عفونت‌ها در مناطقی دارای دسترسی کم افزایش یافته است.»
سعد-روی گفت: «هدف ما این بود که با استفاده از مدل‌های ریاضی، تأثیر طرح‌های مختلف توزیع واکسن بر ماندگاری جهانی عفونت‌های کووید-۱۹ و نیز امکان تکامل سویه‌های جدید را بررسی کنیم.»
پژوهشگران میزان موارد بروز کووید-۱۹ را تحت طیف وسیعی از دوزهای واکسن، میزان واکسیناسیون و فرض‌های مربوط به پاسخ‌های ایمنی پیش‌بینی کردند. آن‌ها این کار را در دو منطقه مدل، یک منطقه با دسترسی بالا و یک منطقه با دسترسی کم به واکسن انجام دادند. این مدل‌ها مناطق مرتبط به هم از طریق وارد شدن بیمار یا از طریق تکامل سویه‌ای جدید در یکی از مناطق را نیز لحاظ کردند.
واگنر گفت: «از این راه، می‌توانیم وابستگی پیش‌بینی‌های همه‌گیری‌شناسی خود را به پارامترهای مختلف ایمنی‌شناسی، ویژگی‌های منطقه‌ای مانند اندازه جمعیت و میزان انتقال محلی و فرضیات خود در مورد تخصیص واکسن ارزیابی کنیم.»
درمجموع این مطالعه نشان داد که افزایش توزیع واکسن سبب کاهش موارد در مناطق با دسترسی کم می‌شود. مایکل مینا (Michael Mina) از نویسندگان این مقاله و استادیار دانشکده بهداشت عمومی دراین‌باره گفت: «ازآنجاکه به نظر می‌رسد واکسن‌ها در کاهش شدت بالینی عفونت‌ها بسیار مؤثر هستند، اهمیت این کاهش در سلامت عمومی بسیار مهم است.»
جسیکا متکالف (C. Jessica E. Metcalf) نویسنده ارشد این مقاله و دانشیار اکولوژی و زیست‌شناسی تکاملی گفت: «تعداد زیاد بیماران در جمعیت‌های واکسینه نشده در مقایسه با جمعیت بسیار واکسینه شده احتمالاً با تعداد بیشتری از بستری‌ها و بار بالینی بیشتری ارتباط دارد.»
طبق سناریویی محتمل عفونت‌های ثانویه در افرادی که پیش از این آلوده شده‌اند به شدت در تکامل ویروس نقش دارند. با در نظر گرفتن این سناریو به نظر می‌رسد تخصیص ناعادلانه واکسن به شکل ویژه‌ای مشکل‌ساز باشد.
برایان گرنفل
نویسندگان مقاله از چارچوبی که در کار قبلی خود ایجاد کرده بودند نیز بهره بردند تا توانایی تکامل ویروسی را تحت برنامه‌های مختلف توزیع واکسن اندازه‌گیری کنند. در مدل آن‌ها، عفونت‌های مکرر در افراد دارای ایمنی نسبی، چه از عفونت قبلی و چه از طریق واکسن، می‌تواند منجر به تکامل سویه‌های جدید شود.
برایان گرنفل (Bryan Grenfell)، نویسنده ارشد مقاله و استاد اکولوژی و زیست‌شناسی تکاملی پرینستون و عضو هیئت‌علمی HMEI گفت: «به‌طورکلی، مدل‌ها پیش‌بینی می‌کنند که افزایش تعداد موارد در مناطق با دسترسی کم با محدودیت واکسن، سبب پتانسیل بالایی برای تکامل ویروسی می‌شود.»
گرنفل گفت: «همانند کارهای پیشین ما، مطالعه حاضر به‌شدت تأکید می‌کند که توزیع سریع و عادلانه واکسن در جهان چقدر مهم است.» به گفته وی، طبق سناریویی محتمل عفونت‌های ثانویه در افرادی که پیش از این آلوده شده‌اند به شدت در تکامل ویروس نقش دارند. با در نظر گرفتن این سناریو به نظر می‌رسد تخصیص ناعادلانه واکسن به شکل ویژه‌ای مشکل‌ساز باشد.
به گفته نویسنده ارشد مقاله، سیمون لوین (Simon Levin)، استاد اکولوژی و زیست‌شناسی تکاملی دانشگاه پرینستون و از اعضای HMEI، با پیشرفت همه‌گیری، تکامل ویروسی می‌تواند نقش مهمی در حفظ سرایت ایفا کند. وی گفت: «به‌طور ویژه، سویه‌هایی که از نظر آنتی‌ژنی جدید هستند قادرند با بهره‌گیری از سازوکارهای متعددی اقدامات ایمن‌سازی را در سطح جهان تهدید کنند.» از جمله این سازوکارها می‌توان به قابلیت انتقال بیشتر، کاهش اثر واکسن یا فرار ایمنی اشاره کرد.
سعد-روی اضافه کرد: «به‌این‌ترتیب، پوشش جهانی واکسن، بار بالینی سویه‌های جدید را کاهش خواهد داد و هم‌زمان احتمال ظهور این سویه‌ها را نیز کاهش می‌دهد.»
به گفته ازکیل امانوئل (Ezekiel Emanuel) نکات قابل‌توجه دیگری در مورد ارزش واکسن فراتر از موارد همه‌گیری‌شناسی و تکاملی وجود دارد. وی از نویسندگان مقاله و استاد دانشگاه و از مدیران انستیتو تحول بهداشت و درمان در دانشگاه پنسیلوانیا است.
به گفته امانوئل، کار کشورهایی که واکسن انبار می‌کنند یا دوزهایی را به‌عنوان واکسن یادآور برای تقویت پاسخ ایمنی اختصاص می‌دهند از نظر مخالف اصول اخلاقی است. وی گفت: «این مطالعه به‌شدت از آن موضع اخلاقی حمایت می‌کند که نشان می‌دهد انبار کردن، سلامت جهانی را تضعیف می‌کند.»
جرمی فرار (Jeremy Farrar)، از مدیران Wellcome Trust انگلستان و یکی از نویسندگان مقاله گفت که زمان‌بندی توزیع واکسن‌ها نیز احتمالاً بسیار مهم است: «به‌طور ویژه، توزیع موازی بیشترین تأثیر را دارد، نه توزیع به ترتیب.»
منبع: EurekAlert
Journal Reference:
Wagner, Caroline E., Chadi M. Saad-Roy, Sinead E. Morris, Rachel E. Baker, Michael J. Mina, Jeremy Farrar, Edward C. Holmes, et al. “Vaccine Nationalism and the Dynamics and Control of SARS-CoV-2.” Science, August 17, 2021, e. https://doi.org/10.1126/science.abj7364.